گفتگوی آزادقم، يكي از شهرهاي قديمي و تاريخي ايران است كه قدمت آن مربوط به قبل از اسلام و دورة حكومت تهمورث مي باشد و بعد از اسلام و حضور كريمة اهل بيت عليهم السلام در آن شهر، بعنوان شهر مقدس از آن ياد مي شود.امام صادق عليه السلام دربارة نامگذاري اين شهر فرموده اند:« قم، از آن جهت قم ناميده شد كه اهل آن در اطراف قائم عليه السلام گرد مي آيند و در ركاب او قيام مي كنند. او را ياري مي نمايند و در ياري او استقامت مي كنند.» فضائل قم:در باب فضائل قم نيز روايات بسياري نقل شده است. از جمله اين روايت كه از امام صادق عليه السلام مي باشد: «آگاه باشيد كه براي خدا حرمي هست و آن مكه است. و براي پيامبر خدا صلي الله عليه وآله وسلم حرمي است و آن مدينه است و براي اميرالمؤمنين عليه السلام حرمي است و آن كوفه است. آگاه باشيد كه حرم من و فرزندانم بعداز من قم است. آگاه باشيد كه قم، كوفة كوچك است از حيث فضائل. آگاه باشيد كه براي بهشت هشت درب است كه سه درب آنها بسوي قم است. يك بانويي از فرزندانم به نام فاطمه دختر موسي عليه السلام در آنجا رحلت مي كند كه با شفاعت او، همة شيعيان ما وارد بهشت مي شوند.» (بحار، ج60ص216)
امامزادگان مدفون در قم حضرت فاطمة معصومه سلام الله عليها و مجاورين. :
حضرت فاطمة معصومه سلام الله عليها فرزند ارجمند امام كاظم عليه السلام و خواهر گرامي حضرت امام رضا عليه السلام مي باشند كه در زمان ولايتعهدي آن حضرت به ايران مهاجرت و در اين شهر بعلت بيماري از دنيا رحلت فرموده و در مكان فعلي دفن مي شوند. حرم مطهر اين بانوي بزرگوار اسلام كه به كريمة اهل بيت عليهم السلام شهرت يافته، نگين طلايي قم است كه انوارش اين شهر را روشن و بركاتش موجب رونق آن مي باشد.بسياري از مردم نمي دانند كه در مضجع شريف و در جوار اين بانوي بزرگوار، حدود 15تن از نوادگان امام صادق و امام كاظم و امام جواد عليهم السلام نيز مدفون مي باشند. از جمله: ام محمد، ام اسحاق و ميمونه، نوه هاي حضرت امام جواد عليه السلام.همچنين در حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله عليها بسياري از بزرگان و مراجع مدفونند كه اسامي تعدادي از آنها عبارت است از: قطب راوندي، آيات عظام بروجردي، صدر، سيدمحمدتقي و سيد احمد خوانساري، شيخ عبدالكريم حائري، موسوي گلپايگاني، اراكي، بهاءالديني، علامه طباطبايي، فاضل لنكراني، مشكيني، سيدمحمدشيرازي، شهيد مطهري، كشميري و بسياري از علماي بزرگ چون شيخ فضل الله نوري و...
امامزداده علي بن جعفر عليهم السلام (درب بهشت):
او كوچكترين فرزند امام صادق عليه السلام است كه داراي شأني عظيم و مقامي رفيع و جلال و كرامت و زهد و علم بوده است. وي محضر 5 امام (از امام صادق تا امام هادي عليهم السلام) را درك نموده است. بارگاه مطهر او در خيابان چهارمردان، جنب گلزار شهدا، مزار شيفتگان خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام است. در اين بقعه همچنين محمد بن موسي بن اسحاق، از نوادگان امام كاظم عليه السلام مدفون است.
امامزاده شاه ابراهيم عليه السلام:در فاصلة كمي از بارگاه مطهر امامزاده علي بن جعفر عليهم السلام، مزاري است كه به شاه ابراهيم معروف است. بنا به نقل مورخين، در اين بارگاه ابراهيم بن احمد بن موسي عليهم السلام، فرزند شاهچراغ و ابوالعباس احمد بن محمد از نوادگان امام سجاد عليه السلام مدفون مي باشند.
امامزاده شاه احمدقاسم عليه السلام :در نزديكي بارگاه امامزاده علي بن جعفر عليهم السلام، بارگاهي است كه به احمد بن قاسم، از نوادگان امام صادق عليه السلام منسوب است. وي از علما و بزرگان عصر خود بوده كه به قم هجرت فرموده و در اين شهر رحلت كرده است. بنا به نقلي در جوار اين امامزادة عظيم الشأن، خواهر گراميش فاطمه عليهاسلام نيز مدفون مي باشد.
امامزاده سلطان محمد شريف عليه السلام:مزار اين بزرگوار كه از نوادگان حضرت سجاد عليه السلام و از محدثين و بزرگان عصر خود بوده، در محلة سلطان محمد در خيابان چهارمردان واقع است. وي رئيس سادات قم در عصر خود بوده است.
امامزاده ناصرالدين عليه السلام:وي از نوادگان امام مجتبي عليه السلام است كه داراي بقعة مختصري در خيابان آذر و مقابل مسجد امام (نزديكي حرم مطهر) مي باشد.
امامزاده حمزه عليه السلام:حضرت حمزه بن موسي الكاظم عليهم السلام از مقام و منزلت بسيار ممتازي در عصر خود برخوردار بوده است. براي او پنج مزار در شهرهاي قم، كاشمر، سيرجان، شيراز و ري ذكر شده كه ظاهراً شهرري از بقيه معتبر مي باشد. اما در اين بارگاه ظاهراً حمزه بن حسين بن احمد بن اسحاق از نوادگان امام كاظم عليه السلام بهمراه پدرش حسين و جدش احمد مدفون مي باشند.
امامزاده موسي مبرقع عليه السلام:ابواحمد موسي مبرقع فرزند امام جواد عليهم السلام است. علت نامگذاري او به مبرقع اين بود كه وي جمالي بسيار زيبا و نوراني داشته كه مردم براي تماشاي او هجوم مي آوردند و راه بسته مي شد. لذا برقعي (پوششي) برصورت مي گرفت تا خويش را از انظار حفظ نمايد و لذا به مبرقع شهرت يافت. وي از اجلة سادات و از برترين زاهدان و عالمان و فاضلان و محدثين عصر خويش بود. وي نخستين فرد از سادات و اهل بيت عليهم السلام است كه پس از رحلت و دفن حضرت فاطمة معصومه سلام الله عليها به قم هجرت نموده و در آن ساكن شد. بارگاه او در خيابان آذر و در محله اي بنام چهل اختران مي باشد. در جوار موسي مبرقع، نوة گرامي او احمد نيز مدفون است. در كنار بارگاه موسي مبرقع، بقعه اي است كه به چهل اختران مشهور است و در آن ضريح بزرگي است كه داخل آن حدود 17 نفر از فرزندان و نوادگان و سادات خاندان موسي مبرقع مدفون مي باشند. همچنين در جوار اين بقعه، مزار امامزاده زيد از نوادگان امام سجاد عليهم السلام واقع است.
به نظر مي رسد كه بناي ساختمان اين زيارتگاه از آثار قبل از صفويه باشد. اما اكنون اثري ازگذشت زمان بر چهره آن مشاهده نمي شود و درآن عمليات تجديد بنا صورت مي گيرد. اين بنا مدفن موسي است.
تاريخ بناي اين بقعه سال 950 هـ. ق آمده است . باني آن شاه طهماسب صفوي و اسم معمار هنرمندش " استاد سلطان قمي" از مشاهير معماري دوره صفويه به شما ر مي رود. نام اين استاد در زيارتگاه ضبط شده است . در سال 953 هـ . ق به دستور شاه طهماسب صفوي سقفي بسيار مرتفع از آجر بر اين بقعه زده شد. در اين مكان قبور جمعي از سادات و امامزادگان از جمله فرزندان و اولادان امام موسي مبرقع (ع) جاي دارد . مي گويند در اين بقعه چهل زن ، چهل مرد و بيست و پنج كودك ، در مجموع صد و پنج نفر، دفن شده اند.
موسى بن الامام ابوجعفر محمّد الجواد التقى عليهالسلام (؟ ـ 296 ق) ابوجعفر، معروف به «موسى مبرقع»، از رجال عالىنسب شيعه و از بزرگان سادات رضوى، فرزند امام جواد عليهالسلام و برادر امام هادى عليهالسلام از طرف پدر و مادر، مادرش ام ولد (كنيز) بود و «سمانه مغربيه» نام داشت. وى هميشه بر چهره خود نقاب داشت. از اينرو، او را «مبرقع» لقب دادهاند. ولادت او معلوم نيست، اما به سال 296 ه در قم وفات كرد. درباره ميزان علم و دانايى او چيزى در منابع نيامده، اما از پرسشهايى كه يحيى بن اكثم، قاضى مأمون، از وى داشته است، به دست مىآيد كه وى به احكام دين و فقه آشنا بوده است. وى در زمان متوكّل عباسى زندگى مىكرد و متوكّل سعى داشت برادرش امام هادى عليهالسلام را به دربار خود بكشاند، اما موفق نشد. از اينرو، به پيشنهاد بعضى از درباريان، او را، كه همچون برادرش امام هادى عليهالسلام معروف به «ابن الرضا» بود، به دربار فراخواند. هدف متوكّل در اين كار، تخريب چهره خاندان امام رضا عليهالسلام بود. امام هادى عليهالسلام ، كه از اين موضوع مطّلع شد، وى را از رفتن منع كرد، اما او نپذيرفت و (بر اساس سياست متوكّل عبّاسى) سه سال در خدمت متوكّل بود و از نديمان وى به شمار مىآمد. پس از آن، در سال 256 ه از كوفه وارد قم شد، اما اهل قم، يعنى طايفه جليل القدر «اشعريه» وى را نشناختند و او را بيرون كردند و او بناچار به كاشان منتقل شد و در آنجا مورد تكريم احمد بن عبدالعزيز بن دلف العجلى (م 280 ق) قرار گرفت. پس از چندى اهل قم قدر او را دانستند و وى را به قم بازگرداندند و از اموالشان براى او خانه خريدند و بخشى از سهم باغات و مزارع خويش را به وى اختصاص دادند. سپس خواهران او زينب (م. ح 260 ق)، ام محمّد و ميمونه (از دختران امام جواد عليهالسلام ) نزد وى به قم آمدند و پس درگذشت آنان، در كنار مرقد مطهّر فاطمه معصومه عليهاالسلام ، دختر امام موسى كاظم عليهالسلام ، مدفون شدند. وى تا آخر عمر در قم اقامت داشت تا اينكه در شب چهارشنبه هشتم ربيع الثانى سال 296 ه وفات كرد و فرماندار قم، عبّاس بن عمرو الغنوى، بر او نماز گزارد و سپس در منزل خودش و به قولى در منزل محمّد بن ابى خالد اشعرى ملقّب به «شنبوله» دفن شد. پس از مرگ او، همسرش بريهيه وفات كرد و در كنار شوهرش مدفون گشت. از فرزندان او، احمد بن موسى شاه چراغ و محمّد بن موسى (م 315 ق) هستند كه سادات رضوى از نسل احمد مىباشند و هماكنون خاندان ملقّب به «برقعى» كه در اطراف قم و رى پراكندهاند، منسوب به او هستند و بسيارى از احفاد او در محله «چهل اختران» قم مدفون مىباشند. علاّمه نورى طبرسى (م 1320 ق) درباره احوال وى و همچنين ذريّهاش، كتاب جامعى با عنوان البدر المشعشع فى احوال ذرّيّة موسى المبرقع نوشته است كه شرح حال كامل او در آنجا آمده است. همچنين كتاب ديگرى به زبان فارسى با نام ترجمة موسى المبرقع تأليف شيخ محمّد كجورى طهرانى (م 1353 ق) نوشته كه حجم آن بيش از كتاب سابق است.گفتنى است لقب او با ابوحرب يمانى مبرقع مشترك است. از اينرو، نبايد اين دو را يكى دانست. ابوحرب يكى از اصلاحطلبانى بود كه بر پادشاه فلسطين خروج كرد و مردم را به سوى امر به معروف و نهى از منكر دعوت نمود و سرانجام، در سال 227 ه كشته شد.عالمان شیعه
امامزاده اسماعيل (سيدسربخش) عليه السلام:بارگاه اين امامزاده در خيابان آذر و مقابل بقعة چهل اختران مي باشد. براساس روايات موجود، دو بقعه در محلة سربخش قرار داشته كه اولي متعلق به امامزاده محمد عزيزي از نوادگان امام صادق عليهم السلام بوده و براثر احداث خيابان آذر، به كلي منهدم گرديده و دومي، بقعة موجود است كه منسوب به امامزاده اسماعيل از نوادگان امامزاده محمد عزيزي مي باشد.
شاهزاده احمد:در قسمت شرقي قم، و در خيابان 15 خرداد، بقعه اي است كه به شاهزاده احمد معروف است. در اين بقعه ابواحمد محمد بن محمد حنفيه، نوة حضرت اميرالمؤمنين عليهم السلام مدفون است. در نزديكي اين بقعه، بقعة ديگري است كه منسوب به علي بن ابراهيم از نوادگان جناب محمد بن محمد حنفيه است.
بقعة چهار امامزاده :اين بقعه در محلة خيابان سيدعلي واقع شده و مزار چهار امامزاده بنامهاي محمدحسن، ابوعلي محمد، ابوطالب محسن بهمراه پدرشان شاهزاده حسين بن علي بن عمر از نوادگان امام سجاد عليه السلام مي باشد.
امامزاده خاكفرج:در امتداد رودخانة قم و مقابل استانداري، بقعه اي است مشهور به خاك فرج. در اين بقعه احمد بن احمد و فرزندش علي الحارث از نوادگان امام سجاد عليهم السلام مدفون مي باشند.
امامزاده صفوراء:در نزديكي بقعة امامزاده خاكفرج، بقعه اي است كه در آن ظاهراً محمدبن عبدالله و برادرزاده اش سيده صفورا از نوادگان عمرالاطراف فرزند اميرالمؤمنين عليه السلام مدفون هستند.
شاهزاده ابراهيم (بخشي):در خيابان امامزاده ابراهيم بقعه اي است كه مرقد دو تن از سادات در آن واقع است. ابوجعفر محمدبن ابيطالب و فرزندش ابواسماعيل ابراهيم كه از نوادگان امام كاظم عليه السلام و از بزرگان عصر خويش بوده اند.
شاهزاده جعفر موسوي :بقعة شاهزاده جعفر در نزديكي بقعة شاهزاده ابراهيم واقع است. در اين بقعه، سيدجعفر موسوي از سادات بافضيلت كه در حملة مغول به شهادت رسيده، مدفون است.
امامزاده سيدعبدالله(قلعه صدري):اين امامزاده در انتهاي خيابان نيروگاه واقع شده و مرقد مطهر جناب عبدالله ابيض از نوادگان امام سجاد عليه السلام مي باشد. در نزديكي اين بقعه، مرقد امامزاده سيد معصوم عليه السلام واقع شده كه نسب او بدرستي معلوم نيست و ظاهراً يكي از نوادگان امام سجاد عليه السلام است.
امامزاده سيدجمال الدين :در خروجي شهر قم و ابتداي جادة اراك، بقعه اي است كه در آن امامزاده جمال الدين از نوادگان امام كاظم عليهم السلام است.
قبرستان هاي مهم و معروف قم · قبرستان شيخان اين قبرستان كه در خيابان آستانه و در نزديكي مدرسة فيضيه قرار دارد، مدفن بسياري از علماي بزرگ از جمله زكريا بن ادريس و پسرعمويش زكريا بن آدم و برادرزادة او آدم بن اسحاق بن آدم كه از اصحاب ائمه عليهم السلام بودند و نيز ميرزاي قمي، ميرزاجوادآقا ملكي تبريزي و ... مي باشد.
بهشت رضوان و دارالسلام :دو قبرستان كوچك در مقابل خاكفرج واقع شده است.
وادي السلام و باغ رضوان:اين دو قبرستان بزرگ با اندكي فاصله از بهشت رضوان و دارالسلام در مقابل رودخانة شور واقع شده اند كه قبور بسياري از علما و بزرگان در آنجاست. از جمله شهيد نواب صفوي.
باغ بهشت:در انتهاي خيابان چهارمردان و مقابل گلزار شهدا واقع است.
بهشت معصومه سلام الله عليها:اين قبرستان كه خارج از شهر قم و قبل از عوارضي تهران قم مي باشد، بزرگ ترين قبرستان قم است كه قبور بسياري از شهدا، علما و شخصيتها را در خود جاي داده است. از جمله مرحوم آيت الله ميرزا جوادآقا تهراني. قبرستان نو (ابوحسين) :در نزديكي حرم مطهر و آنسوي رودخانه، قبرستاني بزرگ قرار گرفته كه تعدادي از بزرگان قم و شخصيتها را در خود جاي داده است.
قبرستان بقيع :اين قبرستان در مسير مسجد مقدس جمكران قرار گرفته است.
بقاع متبركه قم :
مرقد ابن بابويه :ابن بابويه قمي پدر شيخ صدوق و از راويان حديث و فقهاي عصر خويش مي باشد. قبر او در ميان بقعه اي در خيابان صفائيه و نزديك حرم واقع شده است.
مرقد ابن قولويه: محمد بن قولويه از راويان حديث و از صحابي ائمه عليهم السلام مي باشد كه مزارش در خيابان صفائيه و بعداز مرقد ابن بابويه واقع شده است.· كتابخانه و مرقد آيت الله مرعشي نجفي (ره)در خيابان صفائيه و در نزديكي ميدان صفائيه كتابخانة معظم مرحوم آيت الله مرعشي نجفي واقع است. قبر مطهرش نيز در قسمت ورودي همين كتابخانه مي باشد. اين كتابخانه از غني ترين و معتبرترين و كامل ترين كتابخانه هاي جهان اسلام است. ·
موزة آستانهدر جوار حرم مطهر و مدرسة فيضيه، ساختمان موزة آستانه قرار گرفته كه در آن لوازم و اشياء تاريخي مربوطه به حرم براي بازديد علاقمندان عرضه شده است.·
مسجد امام حسن عسكري عليه السلاماين مسجد از مساجد مقدس قم مي باشد كه به دستور حضرت ولي عصر ارواحنا فداه احداث گرديده و داراي اهميت زيادي مي باشد. ·
خانة حضرت معصومه سلام الله عليهادر محله اي بنام ميدان مير، خانه اي قرار گرفته كه محل عبادت و اسكان حضرت معصومه سلام الله عليها بوده است. ·
مدرسة فيضيهاين مدرسه در جوار حرم حضرت معصومه سلام الله عليها واقع شده و محل تحصيل طلاب علوم ديني مي باشد. در اين مدرسة مباركه بزرگاني به تدريس و تحصيل پرداخته اند كه هريك استوانة علم و تقوا در عصر خويش بوده اند. كه از جملة آنها مي توان به امام خميني (ره) اشاره نمود. حوزة علمية قم امروزه بزرگ ترين مركز فقهي جهان اسلام است كه طلاب بسياري از ايران و ديگر كشورهاي اسلامي در آن به تحصيل علوم ديني مشغول هستند.در اين شهر مقدس همچنين مراكز علمي و اسلامي بسياري وجود دارد كه به نشر فرهنگ و معارف اسلامي مي پردازند.وجود مسجد مقدس حضرت صاحب الزمان ارواحنافداه در جمكران و حضور عاشقان آن حضرت در سه شنبه و پنج شنبة هرهفته، رونق فراواني به قم داده و آن را كانون توجه شيعيان گردانيده است.
فرارسیدن ماه محرم تسلیت باد.